[ Pobierz całość w formacie PDF ]
przejściem pół- nocno-zachodnim" (które w sto pięćdziesiąt lat pózniej, w 1906 roku, odkrył Amundsen na
Gjóa"), skróciłoby to tę długą podróż o kilka tygodni. Admiralicja wyznaczyła premię w wysokości 20 000
funtów dla okrętu, któremu udałoby się udostępnić tę trasę.
Problem należało jednak zbadać także od strony Oceanu Spokoje nego. To zadanie powierzono na wiosnę
1776 roku Jamesowi Cookowi. Miał on popłynąć przez Capetown i Tahiti kursem północno- wschodnim do
Ameryki i zbadać jej wybrzeże zachodnie od 45 65° szerokoÅ›ci północnej, szukajÄ…c przede wszystldm
połączenia z północnym Atlantykiem,
Dnia 13 lipca 1776 roku, w czwartą rocznicę swego wyruszenia na drugą wyprawę, Cook wypłynął na
morze na swym starym okręcie flagowym Resolution". Niewiele dni przedtem kolonie północnoamerykańskie
ogłosiły swą niepodległość. Cook nie dowiedział się już o tym, chociaż znał rozmiar sporów między Anglią a
koloniami północnoamerykańskimi i mógł po wybuchu walk znalezć się w krytycznej sytuacji. Cieszył się
jednak tak wielkim poważaniem, że Beniamin Franklin wydał marynarce amerykańskiej polecenie, ażeby bez
jakichkolwiek działań zaczepnych pozostawiła Cookowi i jego okrętom wolną drogę za dobrodziejstwa, które
swymi cennymi odkryciami wyświadczył całej ludzkości". Taki sam rozkaz otrzymały marynarki wojenne
Hiszpanii i Francji: Ponieważ odkrycia jego przynoszą równą korzyść wszystkim narodom, król rozkazać
raczył, ażeby kapitan Cook był traktowany jak dowódca neutralnego lub sojuszniczego okrętu."
Trzecia podróż Cooka zaczęła się pod niepomyślną gwiazdą. Roboty remontowe na Resolution" zostały
przeprowadzone niedbale. Gdy w połowie sierpnia zbliżono się do równika, listwy pokładu rozeszły się wskutek
żaru słonecznego, tak że deszcz i woda morska dostawały się do wnętrza okrętu, żagle zapasowe zwilgotniały
Odkrycie Wysp Hawajskich
i zbutwiały, a marynarze mokli w kojach. Wkrótce potem wśród mnóstwa raf podwodnych omal nie doszło do
ciężkiej awarii. Z trudem tylko Resolution" wypłynęła z nich w ostatniej chwili na głębokie morze. Pewnym
pocieszeniem wśród tych przeciwności losu był dla Cooka chronometr; po raz pierwszy miał na pokładzie jeden
z owych dokładnie idących zegarów okrętowych, wynalezionych w pierwszych dziesiątkach XVIII wieku. Dla
nas jest to samo przez się zrozumiałe. Wystarczy nam w ostateczności zwykły zegarek na rękę, ponieważ każda
stacja radiowa podaje w regularnych odstępach dokładny czas. Przed dwustu laty jednak chronometr był dla
żeglarza wielkim ułatwieniem, gdyż znając dokładnie czas można było stosunkowo łatwo oznaczyć położenie
okrętu.
Po dziewięciu tygodniach podróży, w listopadzie 1776 roku, Cook zawinął do Capetown, a w siedem
tygodni pózniej przybył tam także drugi jego okręt, 300-tonowa Discovery". Po dalszych trzech tygodniach
ukończono przygotowania, okręty Cooka otrzymały prowiant na dwa lata i trzecia podróż mogła się rozpocząć.
Cook przeprowadził ją zgodnie z rozkazem. Okręty popłynęły przez Tasmanię i Nową Zelandię do Tahiti, gdzie
tubylcy przyjęli Brytyjczyków jak starych przyjaciół. Cook stwierdza z wielkim zdziwieniem, że krajowcy
szybko przyzwyczaili się do wygód cywilizacji europejskiej.
Topór kamienny jest u nich obecnie tak rzadki jak topór żelazny przed ośmiu laty, gdy po raz pierwszy tam
wylądowałem. Nie używają już rylców z kości lub kamienia, gdyż zastąpili je przez długie gwozdzie."
Wcale mu to nie było miłe, toteż dodaje z troską:
Muszę niestety wyznać, że moim zdaniem byłoby dla tego ludu o wiele lepiej, gdyby nigdy nie był poznał
naszych osiągnięć i umiejętności uprzyjemniających życie. Ludzie ci nie mogą już wrócić do stanu, w którym
żyli, zanim zostali przez nas odkryci."
W poÅ‚owie stycznia 1778 roku, na 20° szerokoÅ›ci północnej, po dÅ‚uższej, monotonnej podróży Anglicy
dostrzegają na północo-wschodzie ląd. Wkrótce przekonują się, że jest to kilka górzystych wysp. Są one gęsto
zaludnione, drzewa kwitną właśnie wspaniale, a ich soczysta zieleń jest po długich tygodniach podróży rozkoszą
i dobrodziejstwem dla oka. Ku czci lorda Sandwicha Cook nadaje tej grupie wysp nazwÄ™ Wysp Sandwicha.
Nazwa ta jednak nie przyjęła się, wyspy zachowały dawną nazwę tubylców Hawaje.
Dopiero po upływie tygodni Cook odkrył pozostałych pięć wysp Archipelagu Hawajskiego, obejmujących
łącznie prawie 1700 km2 powierzchni. Jest to największe skupisko wysp Polinezji, a zarazem najpotężniejszy
nasyp wulkaniczny świata. Z 5000 m głębokości wyspy wznoszą się na wysokość ponad 4000 m i właściwie ze
względu na swą potężną latarnię morską" oświetloną z piekielnych czeluści wnętrza ziemi wulkan Mauna
Loa, widoczny w promieniu setek kilometrów powinny były już dawno zostać odkryte. Wszak dość blisko
nich biegła trasa hiszpańskich liniowców, tzw. galionów ma
nilskich", które od 1569 kursowały raz do roku tam i z powrotem między Acapulco w Meksyku a stolicą Filipin
Manilą. Ale jak się zdaje, nie zostały odkryte. Przypuszcza się wprawdzie, że już w 1527 roku kilku rozbitków
hiszpańskich zostało zapędzonych na Hawaje, a w 1555 roku odkrył je podobno kapitan hiszpański Juan
Gaetano i nazwał Los Majos". Ale już dla Cooka nie było to zbyt wiarygodne. Notuje, że gdyby Hiszpanie
istotnie odkryli Hawaje, to byliby tam, a nie do Guam, leżącego o wiele dalej na zachód, skierowali swój okręt
filipiński, aby po drodze zabierał wodę i świeży prowiant. W tym celu wystarczyłaby im tylko nieznaczna
zmiana kursu i pozostaliby mimo to w obrębie pasatu wschodniego. Argumentacja ta jest niewątpliwie trafna.
Gdyby nawet legenda o wcześniejszym odkryciu Hawajów przez Hiszpanów była prawdziwa, to od tego
zdarzenia aż do chwili, w której Brytyjczycy rzucili kotwioę przed Wyspami Hawajskimi, upłynęło już prawie
250 lat. Zaehowanie siÄ™
tubylców także nie wskazywało na to, ażeby kiedykolwiek słyszeli
0 Europejczykach. Cook pisze w dzienniku:
Podczas mych licznych podróży nie stwierdziłem w żadnej innej okolicy takiego zdumienia u tubylców jak
tutaj. Gdy weszli na okręt, wzrok ich biegł od jednego przedmiotu do drugiego... Poznać było wyraznie, że
dotychczas nie odwiedził ich żaden Europejczyk
1 że nie znali żadnego z naszych wynalazków poza żelazem. A i o nim, zdaje się, tylko słyszeli lub w
najlepszym razie poznali je w bardzo małych ilościach."
[ Pobierz całość w formacie PDF ]