[ Pobierz całość w formacie PDF ]
synów Mengli-Gireja (zwycięstwo Glińskiego nad Tatarami pod Kleckiem w sierpniu 1506) - dosięgła
i jego śmierć dnia 19 sierpnia 1506 r.
Pozostawiał następcom wojnę z Moskwą na zabój, nie dopuszczającą kompromisu, pókiby carstwo
moskiewskie trwało w roszczeniach do Rusi litewskiej.
Prawdą było, że ta Ruś była ojcowizną Rurykowiczów: lecz również stanowiła od dawien ojcowiznę
niewątpliwą Giedyminowiczów! Iwan stał więc na stanowisku tem, że prawa właścicieli pierwotnych
nie mogą ulec przedawnieniu, póki starczy jakichkolwiek ich spadkobierców, choćby w najdalszym
stopniu pokrewieństwa. Nie od rzeczy będzie nadmienić, że takie właśnie pojęcie prawa własności
istnieje do dnia dzisiejszego w Mołdawji. Znane na pewnym stopniu rozwoju społecznego wszędzie
prawo odkupu i pierwokupu , występuje tam w formie najprymitywniejszej, i w takiej formie przejął
je Iwan Srogi względem Litwy. Odkup miał być dokonany oczywiście orężem. Zaznaczmyż, że prawo
ruskie pierwokupu nie zna.
Chodziło o pojęcie prywatno-prawne, o tytuł własności. Pojęcie Rusi było po stronie moskiewskiej
takie samo, jak w połowie XIII wieku: Ruś jest tam, gdzie są lub byli Rurykowicze. Podkładu
narodowego, choćby elementarnego tylko, próżnoby jeszcze szukać. Ani z początkiem XVI wieku na
całej Rusi, ni moskiewskiej, ni litewskiej, nikt jeszcze nie pomyślał o... narodowości. Nie orjentalne to
pojęcie, a kraje państwa moskiewskiego - właśnie po czasach Zoy-Zofji!. - raptownie nabierały cech
azjatyckich.
51
CZZ III
Carstwo moskiewskie.
(1505-1725.)
XIV. POWSTANIE SWOISTEJ KULTURY.
(1505-1551.)
Iwan Srogi powyznaczał młodszym synom luzne zaledwie grody bez okolicznej krainy, i to w
rozmaitych stronach państwa; dochody tedy tylko z pewnych grodów, apanaże, a nie dzielnice: miał
więc starszy syn i następca Srogiego, Wasyl Iwanowicz (1505-1533), od początku nad bracią
przewagę większą, niż ktokolwiek z jego poprzedników.
Zamiar Aleksandra, żeby po śmierci Srogiego próbować szczęścia z Moskwa, podjął brat jego i
następca, Zygmunt Stary (1500-1548), nie czekając na dokonanie elekcji w Polsce, podobnież jak
Aleksander, znowu podczas elekcji, będąc tylko w. księciem Litwy. Wyprawił pózną jesienią 1506 r.
poselstwo do Moskwy z żądaniem zwrotu zaborów, ażeby usłyszeć, że Wasyl żadnych cudzych krajów
nie posiada, a i ot praroditelej naszich i wsia ruskaja zemlja nasza otczina .
Moskwa ruszyła wcześniej, gdy tymczasem Zygmunt ledwie w sierpniu 1507 r. zdążył zebrać wojsko i
jął wypierać Moskwę z Rusi Białej. Landmistrz inflancki Plettenberg, sojusznik Aleksandra, odwrócił
się tym razem od Litwy. W lipcu 1508 r. odniósł jednak hetman litewski, prawosławny kniaz
Konstantyn Ostrogski, tak świetne zwycięstwo pod Orszą, iż Moskwa skłoniła się do pokoju. Zygmunt
również wolał wojny zaniechać, zrzekając się nawet celu, w jakim wojnę podjęto: odzyskania
awulsów, ponieważ udało mu się skłonić Wasyla do czegoś, co wartało jeszcze więcej: do sojuszu
przeciw Tatarom. Uważane to za szczęśliwy wstęp do przyszłej wspólnej akcji przeciw Turcji.
Zawierano więc nie rozejm, lecz pokój stały, na niekorzystnej dla Litwy zasadzie: uti possidetis.
Okazało się, że Wasyl podszedł Litwę, chciał bowiem w spokoju dokonać ostatecznego wcielenia
Pskowa. Nastąpiło to w r. 1510 - i oto zaraz następnego roku wiedziano w Inflanciech, że zerwanie
pokoju z Litwą jest już postanowione.
Trzecia wojna moskiewska wlokła się przez lat 10 (1512 do 1522), mając podkład dyplomatyczny
ogólno-europejski, Zygmunt Stary próbował zakończyć wiekową sprawę z krzyżakami: odgrażał się,
że przeniesie ich na Podole (gdzie mieliby dość sposobności walczyć z niewiernymi, t. j. z Tatarami), a
w. mistrz spiknął się z Wasylem i zwrócił uwagę cesarza Maksymiliana na możliwość wyzyskania
stosunków wschodnich. Już w r. 1513 otrzymał Wasyl posiłki z Prus krzyżackich: zaciężnych,
uzbrojonych po europejsku; niebawem zaś wydał cesarz hasło odzyskania na Polsce Prus t. zw.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]