[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Od momentu powstania w XIX wieku nowoczesne technologie me-
nie było mowy w tej książce - w przestrzeń telekomunikacji. Od czego
dialne rozwijały się dwutorowo. Z jednej strony mamy technologie re-
zaczniemy poruszanie się w tym obszarze?
prezentacji - film, taśma magnetyczna wideo i audio, cyfrowe formaty
Kiedy myślimy o końcu XIX wieku, myślimy przede wszystkim o na- przechowywania danych, z drugiej technologie komunikacji w czasie rze-
rodzinach kina. Wówczas powstała również większość nowoczesnych czywistym, to znaczy wszystko, co zaczyna się od tele-: telegraf, telefon,
technologii medialnych pozwalających na zapis nieruchomych obrazów teleks, telewizja, teleobecność. Tak charakterystyczne dla XX wieku
widzialnej rzeczywistości (fotografia) i dzwięku (fonograf), jak również gatunki kulturowe, jak radio i pózniej telewizja, powstały na przecięciu
odbywającą się w czasie rzeczywistym transmisję obrazów, dzwięków tych dwu tendencji. W wyniku tego zetknięcia technologie reprezentacji
i tekstu (telegraf, telewizja, faks, telefon i radio). Ale właśnie narodziny wzięły górę nad technologiami komunikacji w czasie rzeczywistym.
kina - bardziej niż inne wynalazki - odcisnęły się w ludzkiej pamięci. Pa- Telekomunikacja została wykorzystana do dystrybucji, nadawania sygna-
miętamy i obchodzimy kolejne rocznice 1895 roku, a nie 1875 - roku łu, co umożliwiło XX-wiecznemu słuchaczowi radiowemu i widzowi
pierwszych eksperymentów z telewizją prowadzonych przez Careya czy telewizyjnemu odbiór transmisji w czasie rzeczywistym. Ale typowa
1907 - roku wynalezienia faksu. Najwyrazniej większe wrażenie wywie- transmisja, zarówno filmu, przedstawienia teatralnego, jak i koncertu
ra na nas (a raczej wywierała do chwili rozpowszechnienia internetu) muzycznego stanowiła tradycyjny przedmiot estetyczny, to znaczy kon-
możliwość zapisywania fragmentów rzeczywistości w nowoczesnych strukcję wykorzystującą elementy znanej rzeczywistości, tworzoną przez
mediach i ponowne ich wykorzystywanie do symulowania tejże rzeczy- profesjonalistów i transmitowaną. Choć telewizja nie zrezygnowała
wistości niż komunikowanie się w czasie rzeczywistym. Gdyby dano z nadawania programów na żywo, chociażby wiadomości i talk shows,
nam wybór - obecność na pokazach pierwszych filmów braci Lumiere większość audycji telewizyjnych jest wcześniej nagrywana na taśmę wi-
lub udział w pierwszej rozmowie telefonicznej, wybralibyśmy to pierw- deo i odtwarzana.
sze. Dlaczego? Dlatego że nowe technologie zapisu spowodowały rozwój
Od lat 60. artyści podejmowali próby zastąpienia zastanej koncepcji
nowych form sztuki, a komunikacja w czasie rzeczywistym - nie. Moż-
przedmiotu estetycznego innymi pojęciami - procesem", praktyką",
liwość zapisu fragmentów postrzeganej przez zmysły rzeczywistości
konceptem"; próby te ujawniają jedynie, jak mocno tradycyjne pojęcie
> Lev Manovich > www.waip.com.pl
263
262 i język nowych mediów > operacje >
Czy formy komunikacji między użytkownikami mogą być przedmiotem
zaważyło na naszych kulturowych wyobrażeniach. Koncepcja przed-
estetyki? Dalej, czy wyszukiwanie informacji przez użytkownika moż-
miotu estetycznego jako przedmiotu, to znaczy samowystarczalnej
struktury ograniczonej w czasie i/lub w przestrzeni, jest fundamentem na rozumieć w kategoriach estetyki? Krótko mówiąc, jeżeli sytuacje
wszystkich nowoczesnych teorii estetycznych. Na przykład Nelson Good- - użytkownika mającego dostęp do informacji i użytkownika komuni-
man w pracy Languages ofArt Oęzyki sztuki, 1976), zarysowującej jed- kującego się z innymi - są tak samo rozpowszechnione w kulturze
ną z najważniejszych teorii estetycznych ostatniego okresu, podaje na- komputerowej jak sytuacja kontaktu z reprezentacjami, czy możemy
stępujące cztery wyznaczniki estetyki: gęstość syntaktyczną, gęstość tak dalece rozszerzyć nasze teorie estetyczne, aby objęły one i te nowe
semantyczną, obfitość syntaktyczną, zdolność do egzemplifikacji44. Ce-
sytuacje?
chy te zakładają istnienie skończonego przedmiotu w przestrzeni i/lub
Są to pytania trudne, zacznę więc od przeanalizowania kilku rodza-
w czasie - tekstu literackiego, przedstawienia tanecznego lub muzycz-
jów teleoperacji", których podsumowaniem będzie wprowadzony prze-
nego, obrazu, dzieła architektonicznego. Inny przykład oparcia
ze mnie termin teleakcja".
nowoczesnej teorii estetycznej na koncepcji zafiksowanego obiektu
znajdziemy w niezwykle istotnym artykule Od dzieła do tekstu Rolanda
Teleobecność: iluzja versus działanie
Barthesa. Barthes ustanawia tu opozycję między tradycyjnym pojęciem
dzieła" i nowym pojęciem tekstu", które objaśnia w siedmiu propo-
Początkowa sekwencja filmu Titanic (James Cameron, 1997) przedstawia
zycjach"45. Owe propozycje są próbą wyjścia poza tradycyjne pojęcie
operatora obsługującego układ sterowania pojazdem. Nosi on hełm
przedmiotu estetycznego rozumianego jako coś precyzyjnie wydzielo-
z monitorem wyświetlającym obraz transmitowany na odległość, dzięki
nego - semantycznie i fizycznie - spośród innych przedmiotów; osta-
czemu może on zdalnie kontrolować niewielki pojazd, a za jego pomocą
tecznie Barthes utrzymuje jednak tradycyjny model. Jego pojęcie tek-
eksplorować wnętrze wraku Titanica leżącego na dnie oceanu. Krótko
stu" wciąż zakłada obecność czytelnika czytającego" - w najszerszym
mówiąc, operator jest teleobecny".
znaczeniu tego słowa - coś, co wcześniej zostało napisane". Krótko
Wraz z upowszechnieniem się internetu, teleobecność, która do nie-
mówiąc, nawet jeśli tekst" będzie interaktywny, hipertekstowy, dys-
dawna wykorzystywana była tylko w kilku specjalistycznych projektach
trybuowany i dynamiczny (używając terminologii nowych mediów za-
przemysłowych i wojskowych, stała się udziałem większej liczby osób.
miast propozycji Barthesa), ciągle jest przedmiotem skończonym.
Zapytanie w Yahoo o ciekawe urządzenia podłączone do sieci" kieruje
Wysuwając na pierwszy plan telekomunikację - zarówno w czasie
do wielu sieciowych aplikacji wykorzystujących teleobecność: ekspresów
rzeczywistym, jak i asynchroniczną - traktowaną jak fundamentalna ak-
do kawy, robotów, interaktywnych modeli kolejek, urządzeń dzwięko-
tywność kulturowa, internet każe nam ponownie rozważyć paradygmat
wych oraz, oczywiście, kamer internetowych. Niektóre z tych urządzeń,
przedmiotu estetycznego. Czy estetyka musi odwoływać się do pojęcia
na przykład większość kamer, nie pozwala na prawdziwą teleobecność
reprezentacji? Czy sztuka musi prowadzić do wytworzenia przedmiotu?
- umożliwiają oglądanie obrazów z oddalonych miejsc, ale nie pozwala-
ją na podejmowanie żadnych działań, natomiast inne - wykorzystując
44
Nelson Goodman, Languages ofArt, Indianapolis, Hackett, 1976, s. 252-253. teleobecność - pozwalają użytkownikowi na zdalne wykonywanie pew-
45
Roland Barthes, Od dzieła do tekstu, Michał Paweł Markowski (tłum.), Teksty
nych czynności.
Drugie", 1998, nr 6 (54), s. 187-195.
> Lev Manovich > www.waip.cotn.pl
265
264 i język nowych mediów > operacje >
Teleobecność to - w zgodzie z etymologią - obecność na odległość.
Zdalne kamery wideo i zdalnie obsługiwane urządzenia, na przykład
Ale obecność w jakim miejscu? Brenda Laurel, teoretyczka i projektantka
te, które widzieliśmy w Titanicu, są przykładem bycia obecnym" w fi-
nowych mediów, definiuje teleobecność jako medium, które pozwala
zycznie oddalonym miejscu. Równocześnie, codzienne doświadczenie
przenieść się wraz ze swym ciałem w jakieś inne miejsce... przenieść wraz
nawigowania po internecie zakłada istnienie teleobecności na bardziej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]